OBYWATELSKA INICJATYWA UCHWAŁODAWCZA W PRAKTYCE

Istotą przyznania grupie obywateli prawa do występowania z własną inicjatywą uchwałodawczą jest dążenie do umożliwienia im pełniejszego udziału w działalności samorządu lokalnego i wpływu na sprawy lokalne, rozstrzygane w formie uchwał rady gminy oraz wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego.

Aby zgłosić obywatelską inicjatywę uchwałodawczą na poziomie samorządu gminnego – grupa mieszkańców, posiadających czynne prawa wyborcze do organu stanowiącego, musi liczyć: w gminie do 5 000 mieszkańców – co najmniej 100 osób, w gminie do 20 000 mieszkańców – co najmniej 200 osób, a w gminie powyżej 20 000 mieszkańców – co najmniej 300 osób. W przypadku powiatu – grupa mieszkańców musi liczyć: w powiecie do 100 000 mieszkańców - co najmniej 300 osób, a w powiecie powyżej 100 000 mieszkańców - co najmniej 500 osób. Z kolei na poziomie samorządu województwa – grupa mieszkańców mogących wnieść inicjatywę uchwałodawczą musi liczyć co najmniej 1000 osób.

Art. 41a ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2024 r. poz. 1465 ze zm.) stanowi, że projekt uchwały zgłoszony w ramach obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej staje się przedmiotem obrad rady gminy na najbliższej sesji po złożeniu projektu, jednak nie później niż po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia projektu. Analiza tego przepisu prowadzi do wniosku, że radni nie są zobowiązani do przyjęcia uchwały zgłoszonej w ramach inicjatywy uchwałodawczej, natomiast omawiany przepis nakłada na nich obowiązek rozpatrzenia projektu na najbliższej sesji rady od dnia złożenia projektu.

Wprowadzenie możliwości inicjowania procedury uchwałodawczej przez mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego wiąże się z koniecznością przyjęcia odrębnej uchwały organu stanowiącego, podjętej w przypadku gminy na podstawie art. 41a ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym, w której rada gminy określa: szczegółowe zasady wnoszenia inicjatyw obywatelskich, zasady tworzenia komitetów inicjatyw uchwałodawczych, zasady promocji obywatelskich inicjatyw uchwałodawczych oraz formalne wymogi, jakim muszą odpowiadać składane projekty.

Poddanie projektu uchwały zgłoszonego w ramach inicjatywy obywatelskiej pod głosowanie należy rozumieć tak, że przedmiotem głosowania może być projekt uchwały nadającej się i możliwej do podjęcia, tj. zgodnej z prawem i formalnie poprawnej, w tym posiadającej wymagane ustawą poparcie mieszkańców. W przypadku, gdy przedłożony przez mieszkańców dokument takich minimalnych wymogów nie spełnia, nie jest zasadne nadawanie mu dalszego biegu przez przedłożenie radzie do głosowania (zob. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 8 kwietnia 2021 r., sygn. akt III SA/Gl 148/21).

Projekt uchwały zgłaszany przez mieszkańców musi być kompletny i konkretny. Wniosek obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej winien być sprecyzowany w takim zakresie by treść uchwały, jej uzasadnienie, było kompletne, by jej projekt był gotowy. Ten właśnie gotowy projekt winien być przedmiotem obrad rady gminy jak to wymaga ustawodawca (zob. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 25 czerwca 2019 r., sygn. akt III SA/Gl 435/19). Projekt uchwały złożony przez grupę mieszkańców gminy winien odzwierciedlać ich stanowisko w sprawie, a zatem nie może ograniczać się do skierowania do organu uchwałodawczego gminy ogólnej idei i zlecenie nadania jej formy uchwały wójtowi, gdyż przyjęcie takiej zasady powodowałoby, że projektowania uchwała stanowiłaby inicjatywę tego podmiotu, a nie grupy mieszkańców (zob. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 2 lipca 2019 r., sygn. akt III SA/Gl 434/19).

Z chwilą wniesienia projektu uchwały wszczynana jest procedura uchwałodawcza (jeżeli tylko taki projekt uchwały spełnia wszystkie wymogi formalne, jakim muszą odpowiadać składane w gminie projekty uchwał na przykład przez radnych) i prowadzona jest ona w ramach rady gminy. To rada gminy ma obowiązek weryfikacji, czy wniesiony projekt spełnia warunki formalno-prawne, dokonać analizy merytorycznej projektu oraz weryfikacji załączonych do projektu list poparcia. Oczywiście organ wykonawczy gminy może wyrazić swoją opinię w przedmiocie zgłoszonego projektu uchwały w toku prac rady gminy, o ile tylko procedura uchwałodawcza uregulowana na przykład w statucie gminy lub w regulaminie rady gminy, przewiduje taką możliwość.

Jak wskazał NSA w wyroku z dnia 7 listopada 2023 r.:

Zagwarantowane w art. 41a u.s.g. prawo do obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej musi mieć zatem charakter realny i nie można go uznać za skonsumowane na etapie zgłoszenia projektu uchwały, przyjęcia go, czy też ujęcia w porządku obrad. Ostateczna realizacja tego prawa następuje właśnie poprzez obradowanie nad projektem zgłoszonym w ramach obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, stad też w orzecznictwie i literaturze podkreśla się, że wymogi formalne i proceduralne w odniesieniu do zgłaszanych w tym trybie projektów powinny być ograniczone do minimum. Nie jest to tożsame z obowiązkiem podjęcia uchwały zgodnej z projektem (sygn. akt I OSK 2070/22).

Dodatkowo warto zauważyć, że narzędziem wzmacniającym partycypację społeczną mieszkańców gminy w planowaniu przestrzennym jest wprowadzenie instytucji obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej dla uchwał intencyjnych do aktów planowania przestrzennego. Reforma planowania przestrzennego, która weszła w życie w dniu 24 września 2023 r., umożliwia grupie mieszkańców gminy, mających czynne prawa wyborcze do organu stanowiącego, wystąpić z obywatelską inicjatywą uchwałodawczą. W ten sposób mieszkańcy mogą spróbować zainicjować procedurę uchwalenia planu ogólnego gminy lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz ich zmian.

Dodany art. 41a ust. 3a ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że projekt uchwały o przystąpieniu do sporządzania aktu planowania przestrzennego zgłoszony w ramach obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej staje się przedmiotem obrad rady gminy nie później niż po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia projektu.

---

Zainteresował Cię ten temat, masz wątpliwości lub pytania, a może potrzebujesz profesjonalnego wsparcia? Zapraszamy do kontaktu - Sebastian Pięta, radca prawny, wspólnik w Kancelarii Drozd & Pięta.