CZY WÓJT MOŻE PROWADZIĆ DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ?

Status wójta (burmistrza, prezydenta miasta) reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2024 r. poz. 1465 ze zm.), dalej „u.s.g.”. Istotne kwestie dotyczące każdego włodarza gminy znajdują się także w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 2025 r. poz. 499), dalej „ustawa”.

Co ciekawe, ograniczenia zawarte w ustawie dotyczą nie tylko wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), ale również zastępców wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), skarbników gmin, sekretarzy gmin, kierowników jednostek organizacyjnych gminy, osoby zarządzające i członków organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi oraz inne osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu wójta (burmistrza, prezydenta miasta) – art. 2 pkt 6 ustawy.

Przechodząc do poziomu organu wykonawczego gminy należy wskazać, że osoby pełniące obowiązki wójta przede wszystkim nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności (art. 4 pkt 6 ustawy). Powyższy zakaz nie dotyczy wyłącznie działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego, a także pełnienia funkcji członka zarządu na podstawie umowy o świadczenie usług zarządzania.

Wśród innych zakazów dotyczących wójta zawartych w art. 4 ustawy znajduje się m.in. brak możliwości:

• bycia członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego,

• bycia zatrudnionym lub wykonywania innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność,

• bycia członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni (z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych),

• bycia członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą,

• posiadania w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziałów przedstawiających więcej niż 10% kapitału zakładowego - w każdej z tych spółek.

W zakresie pierwszego zakazu ustawodawca wprowadził jednak pewne wyjątki uregulowane w art. 6 ustawy.

Analiza przepisów prowadzi do wniosku, że wójta obejmuje całkowity zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Należy mieć jednak na względzie, że przepis ten należy odczytywać jako faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. (Dz. U. z 2024 r. poz. 236 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. W konsekwencji, przytoczony powyżej art. 4 pkt 6 ustawy uzależnia skutki naruszenia zakazu łączenia obu aktywności od prowadzenia, a nie od zarejestrowania działalności gospodarczej. Przy czym nie mają tu znaczenia czynności przygotowawcze, a podejmowanie czynności zmierzających do realizacji podstawowego celu, jakim jest zorganizowana i ciągła działalność zarobkowa na własny rachunek. Decydujące są tu fakty przemawiające za spełnieniem tych przesłanek, a nie sam wpis do rejestru, a nawet zapis "aktywny" w rejestrze. Nie przesądzają one o prowadzeniu działalności, a tylko o jej zgłoszeniu do ewidencji, zaś sam wpis ma charakter deklaratoryjny i niepodobna utożsamiać go z wykonywaniem takiej działalności (tak m.in. NSA w wyroku z dnia 15 grudnia 2017 r., sygn. akt I OSK 1074/17).

Dodatkowy zakaz obejmujący wójtów został uregulowany w art. 4a ust. 1 ustawy. Przepis ten stanowi, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie może być zatrudniony lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10% akcji lub udziałów.

Przepisy przewidują dotkliwą sankcję za naruszenie wszystkich powyższych zakazów. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy, naruszenie zakazów przez osoby pełniące funkcję wójta (burmistrza, prezydenta miasta) powoduje wygaśnięcie ich mandatu. Przepis ten koresponduje z art. 492 § 1 pkt 5 ustawy Kodeks wyborczy, zgodnie z którym wygaśnięcie mandatu wójta następuje m.in. wskutek naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach. Warto zwrócić uwagę na art. 492 § 4 i 5 Kodeksu wyborczego, które odnoszą się do sytuacji, w której wójt prowadził działalność gospodarczą przed pełnieniem funkcji wójta. Jeżeli wójt przed dniem wyboru wykonywał funkcję lub prowadził działalność gospodarczą, obowiązany jest do zrzeczenia się funkcji lub zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Natomiast w przypadku niezrzeczenia się funkcji lub niezaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez wójta w powyższym terminie, rada gminy stwierdza wygaśnięcie mandatu wójta, w drodze uchwały, w terminie miesiąca od upływu tego terminu.

Poza omawianą ustawą pewne ograniczenia antykorupcyjne wójta pojawiają się również w ustawie ustrojowej dotyczącej gminy. Zgodnie z art. 24f ust. 2 u.s.g., wójtowie (ale również małżonkowie wójtów czy osoby pozostające we wspólnym pożyciu z wójtami!), nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Przepis wprost stanowi, że wybór lub powołanie tych osób na te funkcje są z mocy prawa nieważne. Natomiast, jeżeli wybór lub powołanie nastąpiły przed dniem wyboru wójta, osoby pełniące funkcję wójta są obowiązane zrzec się stanowiska lub funkcji w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. W razie niezrzeczenia się stanowiska lub funkcji wójt traci je z mocy prawa po upływie 3-miesięcznego terminu.

Warto również wskazać na ograniczenia zawarte w art. 24fa ust. 1 u.s.g., które dotyczą m.in. wójtów (ich małżonków i osób pozostających z nimi we wspólnym pożyciu). Po pierwsze, osoby takie nie mogą  zawierać umów najmu lokali mieszkalnych stanowiących mieszkaniowy zasób gminy, w której wójt pełni funkcję, ani umów najmu lokali mieszkalnych utworzonych w wyniku realizacji przedsięwzięcia inwestycyjno-budowlanego przez społeczną inicjatywę mieszkaniową, w której gmina dysponuje ponad 50% głosów na zgromadzeniu wspólników lub na walnym zgromadzeniu. Po drugie, zakaz obejmuje również brak możliwości nabywania własności lokali mieszkalnych stanowiących mieszkaniowy zasób gminy, w której wójt pełni funkcję, ani własności lokali mieszkalnych utworzonych w wyniku realizacji przedsięwzięcia inwestycyjno-budowlanego przez społeczną inicjatywę mieszkaniową będącą samorządową osobą prawną.

---

Zainteresował Cię ten temat, masz wątpliwości lub pytania, a może potrzebujesz profesjonalnego wsparcia? Zapraszamy do kontaktu - Sebastian Pięta, radca prawny, wspólnik w Kancelarii Drozd & Pięta.